Actualiteit en geschiedenis

'Plaatsbepaling van de sociale wetenschappen' luidt de ondertitel van mijn boek. Dat is natuurlijk vragen om moeilijkheden. 'Wie denk je wel dat je bent?' zou een voor de hand liggende reactie kunnen zijn. Gek genoeg krijg ik dezer dagen veel vaker een andere vraag voorgelegd: 'Helpt jouw boek om de affaire-Stapel beter te snappen?' De vraag is natuurlijk allereerst wat hier met 'affaire' bedoeld wordt. Mijn boek werpt geen licht op de daden en mogelijke motieven van Stapel. Het gaat wel in op de sociale psychologie, een interdiscipline die al ruim een eeuw rondzwerft tussen de wetenschapsculturen van alfa en bèta, en tussen sociologie en psychologie. Ze leek de laatste decennia rust te hebben gevonden als psychologisch bèta-achtig vak, maar die rust is nu wreed verstoord.

Maar het gaat niet alleen om de sociale psychologie. De laatste decennia is er een cultuuromslag gaande binnen de wetenschappelijke wereld, waarbij 'scoren' een geaccepteerd doel is geworden. Scoren door veel te publiceren, door veel in de media te komen of beide. Universiteitsbesturen moedigen het aan. De illusie wordt gewekt (en versterkt) dat dit scoren gelijk staat aan voortreffelijkheid in inhoudelijk opzicht. Maar dat wordt niet uitgemaakt door eigentijdse wetenschappers die elkaars peers zijn, het is de geschiedenis die uiteindelijk bepaalt of wetenschappelijk werk ergens aan heeft bijgedragen. Dat is natuurlijk een foute formulering, de geschiedenis bepaalt niets, maar u snapt wel wat ik bedoel. Evenmin 'bepaalt' de genoemde cultuuromslag dat Stapel wel de fout moest ingaan ('hij kon het scoren niet laten', had Wim Sonneveld kunnen zingen), maar hij heeft er wel aan bijgedragen.

Die cultuuromslag en het risico op ongewenste grensoverschrijding is in alle wetenschappen aan de orde, maar het lijkt alsof rommelen met data de sociale wetenschappen harder wordt aangerekend dan andere vakgebieden. Fraude in de geneeskunde wordt bij mijn weten nooit gevolgd door geluiden uit de publieke onderbuik om het hele vakgebied maar op te doeken. Hoe komt het dat de sociale wetenschappen wel met dergelijke oneerbare voorstellen worden lastiggevallen? Daarover maakt mijn boek wel iets duidelijk. Meer hierover in een volgende blog, maar ik zeg u vast dit: het komt niet doordat ze per definitie minder wetenschappelijk zijn.